Đoàn được nghe ông Hoàng Đức Chiêm, xóm Lam Sơn Thượng, xã Hồng Việt chia sẻ về những kỷ niệm với Xưởng quân khí Lê Tổ.

Tiền thân của xưởng quân khí Lê Tổ là cơ sở chữa súng Lũng Hoàng, ở khu vực núi đá Lam Sơn, xã Hồng Việt được thành lập theo chủ trương của Tỉnh ủy Cao Bằng để sửa chữa và chế tạo vũ khí. Sau nhiều năm, binh công xưởng phát triển và hoạt động ở nhiều nơi, đến tháng 10 năm 1947, xưởng quân giới Lê Tổ đặt trụ sở ở và làm việc tại khu vực đầu nguồn Pác Ngườm, gồm nhiều bộ phận, vừa sản xuất, sửa chữa các loại vũ khí, vừa tự vệ sẵn sàng chiến đấu bảo vệ cơ quan. Đặc biệt là xưởng đã có máy phát điện để phục vụ sản xuất vũ khí kịp thời cho bộ đội địa phương và Trung đoàn 174 Cao – Bắc – Lạng. Lãnh đạo xưởng là đồng chí Đặng Văn Cáp, là cán bộ Trung ương hoạt động bí mật ở căn cứ địa Lam Sơn, giỏi cơ khí, giỏi châm cứu và thuốc thảo dược, là cận vệ đắc lực của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Xưởng quân khí Lê Tổ đã tiến hành hai cuộc chiến đấu chống Pháp để bảo vệ an toàn cơ quan vào tháng 7 năm 1947 và tháng 5 năm 1950. Lực lượng tự vệ của xưởng quân giới Lê Tổ dựa vào thế núi đá hiểm trở phía sau dãy núi Lam Sơn và kết hợp với hai tiểu đoàn bộ đội ở phía trước cùng một tiểu đoàn bộ đội địa phương đã chống trả cuộc tiến công của địch, buộc chúng phải rút về Thị xã Cao Bằng vào ngày 27/6/1950. Tháng 10 năm 1950, tại địa điểm trong khu vực hang Ngườm Bốc, nơi ở và làm việc của xưởng quân giới Lê Tổ cũng vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm và chỉ đạo hội nghị tổng kết chiến dịch Biên giới.

Đoàn khảo sát tại xóm Lũng Phầy, xã Hồng Việt, một trong những địa điểm của xưởng quân khí Lê Tổ.

Với những thành tích xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, xưởng quân giới Lê Tổ đã được Chính phủ tặng Bằng khen năm 1949. Năm 1950 được Bộ Quốc Phòng tặng thưởng huân chương Quân công hạng nhất.

Qua chuyến khảo sát giúp cán bộ Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng tìm hiểu lịch sử, vai trò và thực trạng của địa điểm Xưởng quân giới Lê Tổ để từ đó đề xuất các phương án bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử lâu dài của di tích, để địa điểm Xưởng quân giới Lê Tổ trở thành điểm về nguồn “địa chỉ đỏ” của cán bộ chiến sĩ Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng, Bộ Quốc phòng.